Η ανάγκη μιας «οργανικής» προσέγγισης και παρέμβασης για την Ελλάδα ***
Βασισμένοι σε πρόσφατες επιστημονικές μελέτες της ερευνητικής ομάδας του «Stra.Tech.Man Lab», ολοκληρώσαμε έναν κύκλο δημοσιεύσεων στον οποίο το κύριο ερευνητικό συμπέρασμα μας είναι η ανάγκη για μία ανατοποθετημένη μέθοδο μελέτης της επιχειρηματικότητας διαμέσου μίας πολυεπίπεδης προσέγγισης του κοινωνικοοικονομικού συστήματος [1].
Συγκεκριμένα, στα πλαίσια της ανάλυσης του «ιστού ανταγωνιστικότητας» που διατυπώσαμε σε θεωρητικούς όρους και προτείνουμε ως βασικό αναλυτικό εργαλείο, υποστηρίζουμε πως αυτός ο «ιστός ανταγωνιστικότητας» υφίσταται, στην ουσία, ως ένα πλέγμα επάλληλων υποσυστημάτων, πάνω στο οποίο επιδρούν οι εξελικτικές δυναμικές που αρθρώνονται, συγχρόνως:
1) στο μικρο-επίπεδο της επιχείρησης
2) στο μεσο-επίπεδο των επιμέρους κλάδων και επιχειρηματικών συσσωματώσεων (τοπικά/περιφερειακά clusters και επιχειρηματικά οικοσυστήματα) και
3) στο μακρο-επίπεδο το οποίο δομείται μέσα στα ειδικότερα περιβάλλοντα της οικονομικής, τεχνολογικής/γνωσιακής, πολιτισμικής, δημογραφικής και περιβαλλοντικής ταυτότητας κάθε κοινωνικοοικονομικού χώρου.
Υπ’ αυτήν την έννοια, η ανταγωνιστικότητα και η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας σε κάθε χωρικό και κλαδικό πλαίσιο δεν πρέπει να γίνεται αντιληπτή ως κάτι το «εξωγενές» στο σύστημα, αλλά ως κάτι το οποίο είναι εξελικτικά αναπαραγόμενο. Συγκεκριμένα, στην αναλυτική οπτική του «ιστού ανταγωνιστικότητας», οποιαδήποτε συστημική «διαταραχή», θετική ή αρνητική, αναπτυξιακή ή κρισιακή, από όπου και αν προέρχεται, δεν μπορεί παρά να αλλάζει την ισορροπία ολόκληρου του συστήματος, μεταδιδόμενη με τη μορφή συστημικής επίδρασης σε όλα τα επιμέρους υποσυστήματα του. Κάθε επιμέρους δυναμική μπορεί να οδηγήσει είτε σε «φαύλους» είτε σε «ενάρετους» αναπτυξιακούς κύκλους τα διάφορα χωροθετημένα κοινωνικοοικονομικά συστήματα.
Ειδικότερα μάλιστα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, γίνεται σαφές πως κάθε χωρικό επίπεδο που υποδέχεται και υλοποιεί το ενδιαφέρον για επενδύσεις, δημιουργεί ροές που διαχέονται στα διάφορα επιμέρους κοινωνικοοικονομικά συστήματα του πλανήτη και κατ’ αυτόν τον τρόπο τα αναδιαμορφώνουν ακατάπαυστα, μέσα σε μια διαρκή σχέση ανταγωνισμού και συνεργασίας (συν-ανταγωνισμός). Από την άποψη αυτή, τα διαφορετικά επίπεδα δόμησης των κοινωνικοοικονομικών συστημάτων –αλλά και τα ίδια τα κοινωνικοοικονομικά συστήματα ως σύνολα – είναι και αυτά «οργανισμοί» που έχουν και εκφράζουν συγκεκριμένες δυνατότητες προσαρμογής και εξέλιξης. Δεν μπορούν να ξεπεράσουν αυτόματα και με μηχανιστικό τρόπο τους συγκεκριμένους δομικούς περιορισμούς της ιστορικής τους τροχιάς, ούτε μπορούν να «μεταμορφωθούν» από την μία μέρα στην άλλη.
Αναλύοντας, λοιπόν, με βάση το συγκεκριμένο θεωρητικό σχήμα, καταφέρνουμε να εντοπίσουμε και το που οφείλεται και το από που πηγάζει κυρίως η ανεπάρκεια της ανταγωνιστικότητας ενός κοινωνικοοικονομικού χώρου σε κάθε ιδιαίτερη περίπτωση και να κατανοήσουμε κατ’ αυτόν τον τρόπο σε ποιο επίπεδο – μίκρο, μέσο ή μάκρο – πρέπει να εστιαστούν οι πολιτικές ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας σε αυτό.
Συγκεκριμένα, εφαρμόσαμε αυτό το «φίλτρο» για να μελετήσουμε τις πολιτικές ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας σε χώρες του ευρωπαϊκού νότου κατά τα τελευταία δέκα περίπου χρόνια, εξετάζοντας κυβερνητικές μεταρρυθμίσεις που αφορούν το φορολογικό σύστημα, την εργατική νομοθεσία, την καταγραφή περιουσίας, το πτωχευτικό δίκαιο, το διεθνές εμπόριο, τις κατασκευαστικές άδειες, την τήρηση των συμβάσεων, το ενεργειακό κόστος, την ευκολία στην πρόσβαση πιστώσεων, τη προστασία μειοψηφικών επενδυτών, και την ευκολία έναρξης επιχείρησης στην κάθε χώρα.
Αυτό που διαπιστώσαμε είναι πως αυτές οι χώρες επικεντρώνονται κυρίως σε πολιτικές που ανταποκρίνονται περισσότερο στο μάκρο και μικρο-επίπεδο του «ιστού» τους, υποβιβάζοντας κατά μία έννοια τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στα δύο, το μέσο-επίπεδο: το επίπεδο δηλαδή άρθρωσης της ανταγωνιστικότητας που εδράζεται στην ιδιαίτερη σύνθεση των ιδιόμορφων περιφερειακών συσσωματώσεων και των ειδικών κλάδων οικονομικής δραστηριότητας. Διακρίνοντας αυτό το γενικότερο έλλειμμα και μελετώντας συγκεκριμένα την ελληνική περίπτωση, εντοπίσαμε ειδικότερα πως η πλειοψηφία των ελληνικών επιχειρήσεων αντιμετωπίζει επίσης έντονες συγκριτικές αδυναμίες και σε όρους μίκρο- επιπέδου, λόγω της σχετικής ανεπάρκειας τους τόσο σε στρατηγικό όσο και σε τεχνολογικό και διαχειριστικό επίπεδο (προσέγγιση Stra.Tech.Man) [2]. Αυτή η ανεπάρκεια οδηγεί άλλωστε και στην διαρκή αναπαραγωγή της ανεπαρκούς καινοτομικότητας και εξωστρέφειας της επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα, πράγμα που αποτελεί και την βασική πηγή της διαιωνιζόμενης κρίσης του εθνικού κοινωνικοοικονομικού μας συστήματος, πέραν της συχνά πλημμελούς δημοσιονομικής και θεσμικής διαχείρισης εκ μέρους διαφόρων κυβερνήσεων μας.
Σε αυτό το πλαίσιο, προτείνουμε την όσο το δυνατόν ταχύτερη ίδρυση μηχανισμών συντονισμού και ενίσχυσης της τοπικής ανάπτυξης και καινοτομίας στην Ελλάδα ως μία αποκεντρωμένη και ευέλικτη πολιτική σύνθεσης παρεμβάσεων μίκρο και μεσο-επιπέδου [3]. Αυτά τα Ινστιτούτα Τοπικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας (ΙΤΑΚ), όπως τα αποκαλούμε, θα μπορούσαν να διασυνδέσουν αποτελεσματικότερα τα πανεπιστήμια, την ιδιωτική πρωτοβουλία και την κρατική παρέμβαση έχοντας ως κεντρικό στόχο την συστηματική διάγνωση και ενίσχυση του καινοτομικού δυναμικού των επιχειρήσεων μας, μέσα στα ειδικότερα χωρικά και κλαδικά περιβάλλοντα που αυτές λειτουργούν. Διευρύνοντας έτσι τις αναπτυξιακές διεξόδους προς τους ανερχόμενους κλάδους της οικονομικής δραστηριότητας παγκοσμίως και εμπλουτίζοντας συστηματικά το παραγωγικό δυναμικό των διάφορων περιοχών της πατρίδας μας.
Αυτό το «εργαλείο» φαίνεται πως καθίσταται όλο και πιο άμεσα αναγκαίο στις τρέχουσες συνθήκες βαθιάς αναδιάρθρωσης του παγκόσμιου καπιταλισμού που επιταχύνονται, μάλιστα, και από τον «σεισμό» της κρίσης του κορωνοιού που βιώνουμε παγκοσμίως. Εκτιμούμε πως δεν υπάρχουν, πλέον, πολλά περιθώρια αναμονής. Ήδη έχουμε καθυστερήσει πολύ.
[1] Βλέπε ενδεικτικά τα εξής:
• Vlados Ch., Chatzinikolaou D., & Demertzis M. (2020). Policies to foster entrepreneurship: Elements from the European experience in the integrated micro-meso-macro analytical perspective. Journal of Entrepreneurship and Business Innovation, Τομ. 6, Νο. 2, σσ: 47–69.
• Vlados Ch., Chatzinikolaou D., & Demertzis M. (2019). Entrepreneurship boosting policies in Europe: The European South case. Στο International Conference on Applied Business and Economics (ICABE) 2019, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 21-23 Οκτωβρίου.
• Vlados Ch. (2019). Porter’s diamond approaches and the competitiveness web. International Journal of Business Administration. Τομ. 10, No. 5, σσ. 33-52.
• Vlados Ch., & Chatzinikolaou D. (2020). Trends on the conception of competitiveness and modern industrial policy: The emergent field of a new synthesis. European Journal of Business and Innovation Research. Τομ.. 8, No. 1, σσ. 1-18.
*** Πρωτοδημοσιεύτηκε στο Σαββατιάτικο φύλλο της 28ης Μαρτιου 2020 του Φιλελεύθερου Πιο επίκαιρο σήμερα, εκτιμώ…
