“ Ως επιστημονική θεματική, η γεωπολιτική δημιουργήθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και στη συνέχεια διαδόθηκε στην κεντρική Ευρώπη, κατά το διάστημα του μεσοπολέμου. Ο όρος γεωπολιτική, ως επιστημονικός όρος πρωτοεφαρμόστηκε από τον Σουηδό καθηγητή και φιλόσοφο πολιτικό Rudolf Kjellén to 1899.
Αντίστοιχα, ο ιδρυτής της γεωπολιτικής σκέψης στη Μεγάλη Βρετανία είναι ο Sir Halford Mackinder (1861-1947), όποιος ως σκοπό του έθεσε να κάνει τη Γεωγραφία μία επιστήμη που θα καταφέρει να συνθέσει τις φυσικές και ανθρώπινες επιστήμες με σκοπό την ενίσχυση του “thinging imperially”.
Στην Γερμανία ήταν, αντίστοιχα, ο Friedrich Ratzel (1844-1904) αυτός ο οποίος έθεσε πρώτος το γεωπολιτικό ερώτημα ως την διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ πολιτικής επιστήμης και δράσης, θεμελιώνοντας την «κλασική πολιτική γεωγραφία» και ορίζοντας και την έννοια του «ζωτικού χώρου», σημείο το οποίο στη συνέχεια αξιοποιήθηκε μαζικά, ως γνωστόν, από την εθνικοσοσιαλιστική προπαγάνδα.
Στην συνέχεια τα έργα του «μαθητή» του Karl Haushofer βρήκαν μεγάλη ανταπόκριση στη Ναζιστική ηγεσία και οι ιδέες του χρησιμοποιήθηκαν για να δικαιολογήσουν την γερμανική επεκτατικότητα κατά την εποχή κυριαρχίας του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος [i]. Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, πιονιέρος της γεωπολιτικής σκέψης ήταν ο Alfred Thayer Mahan (1840-1914) και αυτός ο οποίος πρώτος καλλιέργησε στο έργο του την γεωπολιτική προβληματική προδιαγράφοντας την ανάγκη της πλήρους γεωστρατηγικής συμμαχίας μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αγγλίας για τον έλεγχο των θαλασσών και ο οποίος θα εξασφάλιζε την άμυνα απέναντι σε κάθε η ηγεμονική απόπειρα στην Ευρώπη και την Ασία [ii].
Η γεωπολιτική μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο πέρασε αρκετά χρόνια μέσα σε ένα καθεστώς σχετικής «θεωρητικής ύπνωσης» και σχετικής ανυποληψίας. Αλλά και μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου δύο κεντρικά επιχειρήματα προβλήθηκαν επίσης για να στηρίξουν τον ισχυρισμό του τέλους της γεωπολιτικής:
- Πρώτον, πως δήθεν η νέα φάση της παγκόσμιας ανάπτυξης πλέον καταργεί τους γεωγραφικούς περιορισμούς και αποστάσεις
και, - Κατά δεύτερον, πως κάτω από την επίδραση της δυναμικής παγκοσμιοποίησης η δημιουργία όλο και πιο ολοκληρωμένων οικονομικών ενοτήτων -όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση- οδηγεί αναγκαστικά τα επιμέρους κράτη να απεμπολούν στην πράξη αρκετά όργανα της εθνικής τους κυριαρχίας, άρα και την εθνική τους αυτεξουσιότητα.
Παρόλα αυτά η γεωπολιτική και η γεωοικονομία στην εποχή μας φαίνεται να αποκτά πάλι ένα νέο ενδιαφέρον για την διεθνή επιστημονική κοινότητα. Η σύγχρονη γεωπολιτική, στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης, διακρίνεται φυσικά από την κλασική προπολεμική γεωπολιτική σε αρκετά σημεία: έχει ανανεώσει δομικά και εννοιολογικά τις προσεγγίσεις της, διατηρεί μεγαλύτερη η επιφυλακτικότητα έναντι των θεωρητικών γενικεύσεων και προσπαθεί όλο και περισσότερο να εστιάζει στο ειδικό ιστορικό περιεχόμενο του αντικειμένου της. [iii]
Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, η γεωπολιτική, στην εποχή μας, αποτελεί τον καμβά σύνθεσης των επιμέρους κοινωνικοοικονομικών αναλυτικών εργαλείων με τελικό σκοπό την σύσταση στρατηγικής (γεω-στρατηγική) και με σημείο εστίασης την αύξηση της εθνικής ισχύος και τον διευρυμένο έλεγχο μίας γεωγραφικής επικράτειας [iv]. Η γεωπολιτική υπονοεί και προϋποθέτει αναλυτικά, φυσικά, την ύπαρξη διεθνών ανταγωνισμών σε διάφορους δομικά αλληλοδιαπλεκόμενους τομείς: στους τομείς της στρατιωτικής ισχύος , της οικονομικής ισχύος (γεωοικονομία) ισχύος, της δημογραφικής ισχύος, της πολιτισμικής ισχύος, της περιβαλλοντικής και όλων των άλλων πιθανών μορφών εθνικής ισχύος [v].
Σε τελική ανάλυση η σύγχρονη γεωπολιτική έχει ως κεντρικό αντικείμενο της την μελέτη των αλληλεπιδράσεων μεταξύ γεωγραφικού χώρου και τους ανταγωνισμούς τις δυνάμεις που προκαλούνται εξ αυτών [vi]. Ο «χώρος» στη γεωπολιτική του διάσταση είναι το πλαίσιο έκφρασης και εκδίπλωσης της κοινωνικοοικονομικής δύναμης σε κάθε έκφραση της, περιλαμβάνοντας τους ανταγωνισμούς σε σχέση με τον έλεγχο των στρατηγικών οδών και δικτύων, των κρίσιμων φυσικών πόρων αλλά επίσης και συμβολικών πόρων και αρθρώνεται ερμηνευτικά ενοποιώντας όλα τα επίπεδα του χώρου από το τοπικό, στο εθνικό και το παγκόσμιο [vii].
Και σε αυτήν την εννοιολογική κατεύθυνση φαίνεται πως τείνει ως επιστημονική θεματική να επανακτήσει μια κεντρική θέση στην μελέτη της τρέχουσας αναδιάρθρωσης της παγκοσμιοποίησης. ”
[i] Haushofer K., Wehr-Geopolitik, Berlin, Junker und Dünnhaupt, 1932, et Weltpolitik von heute, Zeitgeschischte Berlin, Verlag, 1934. Στο De la géopolitique, Paris, Fayard, 1988.
[ii] Mahan A., The Influence of Sea Power upon History (1660-1783), Boston, Little, Brown & Company, 1890
[iii] Gottman J., The Significance of Territory, Charlottesville, University Press of Virginia, 1973. || Hamon D., « La revanche de l’idéologie sur l’histoire », in P. Gauchon (dir.), Les Grandes Puissances du xxi e siècle, Paris, Puf, «Major », 2007.
[iv] Carroué L., Géographie de la mondialisation, Paris, A. Colin, 2002. || Chauprade A., Géopolitique. Constantes et changements dans l’histoire, Paris, Ellipses, 2001. || Foucher M.,Fronts et frontières. Un tour du monde géopolitique, Paris, Fayard, 1991.
[v] Huntington S., Le Choc des civilisations, Paris, Odile Jacob, 2007. || Kagan R., La Puissance et la Faiblesse, Paris, Plon-Omnibus, 2003. || Dodds Klaus et Atkinson David, Geopolitical Traditions, Londres, Routledge, 2000. || Taylor Peter J., Political Geography, Harlow, Longman, 1985, 1re éd.. || Thual François, Méthodes de la géopolitique, Paris, Ellipses, 1996.
[vi] Lévy J. (dir.), L’Invention du monde, Paris, Presses de Sciences Po, 2008. || Claval Paul, Géopolitique et géostratégie. La pensée politique, l’espace et le territoire au xxe siècle, Paris, Nathan, 1994. || Lacoste Yves, Géopolitique. La longue histoire d’aujourd’hui, Paris, Larousse, 2006. || Lacoste Yves, La géographie, ça sert, d’abord, à faire la guerre (1976), Paris, Maspero, 2012.
[vii] Nye J., « Soft Power », Foreign Policy, no 80, automne 1990, p. 153-171. || Nye J., Le Leadership américain. Quand les règles du jeu changent, Nancy, Pun, 1992. || Pascalon P., Les Zones grises dans le monde d’aujourd’hui. Le non-droit gangrène-t-il la planète ?, Paris, L’Harmattan, 2006. || Krasner S. D. [1999], Sovereignty. Organized Hypocrisy, Princeton University Press. || Krasner S. D. (dir.) [1983], International Regimes, Cornell University Press. || Kunz R. [2011], The Political Economy of Global Remittances, Routledge. || Mattli W. et Woods N. (dir.) [2009], The Politics of Global Regulation, Princeton University Press.
