«Η Ευρώπη επιστρέφει», δήλωναν οι αξιωματούχοι της ΕΕ στις αρχές του 2018, που ενισχύονταν από την πολιτική ώθηση και τη δυναμική της οικονομικής ανάπτυξης. Η αισιοδοξία δεν κράτησε πολύ. Καθώς τελειώνει η χρονιά, πολλοί θρηνούν τη χαμένη ευκαιρία να εμβαθυνθεί η νομισματική ένωση. Αλλά το 2019 δεν μπορεί να είναι «συνηθισμένο», προειδοποιούν. Τα διακυβεύματα είναι πάρα πολύ υψηλά.
Ένας ανώτερος διπλωμάτης λέει ότι πρέπει να καταγράψουμε τις λεπτομέρειες της επόμενης περιόδου, καθώς μπορεί να βρισκόμαστε μάρτυρες μιας ιστορίας σε εξέλιξη. Οι διαιρέσεις όχι μόνο έχουν ριζώσει στην οικογένεια της ΕΕ, αλλά και σε εκείνους που επιθυμούν να εγκαταλείψουν την ένωση. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο διαχωρισμός ανάμεσα σε όσους εξακολουθούν να υποστηρίζουν με κάθε τρόπο το Brexit και σε όσους επιθυμούν να παραμείνουν στην ΕΕ φαίνεται ανυπέρβλητος, αφήνοντας τη χώρα σε επικίνδυνο αδιέξοδο.
Υπάρχει όμως μια ακόμα βαθύτερη διχοτόμηση στην Ευρώπη και παραπέρα, αυτή μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνωμένων, ανάμεσα στις ελίτ και τους υπόλοιπους που αισθάνονται παραμελημένοι.
Η ψήφος υπερ του Brexit ήταν μόνο μια προειδοποίηση για τον επερχόμενο κίνδυνο, δήλωσε ένας ευρωπαίος διπλωμάτης. “Αν δεν αρχίσουμε να είμαστε σοβαροί με την «Ευρώπη που προστατεύει», οι ψηφοφόροι θα μας πουν το ίδιο, αλλά πιο δυνατά”, πρόσθεσε ο αξιωματούχος.
Ο ελιγμός του Γάλλου προέδρου Εμμανουήλ Μακρόν, μετά τις διαμαρτυρίες των «κίτρινων γιλέκων», απεικονίζει το διακύβευμα της εποχής.
Η ευρωπαϊκή οικονομία αναπτύσσεται για σχεδόν δύο χρόνια και τα δημοσιονομικά φαίνονται υγιέστερα. Αλλά αυτή η περίοδος της οικονομικής άνθησης δεν έγινε αντιληπτή από τους πολλούς. Στην Ιταλία, η δυσαρέσκεια έφερε λαϊκιστική και ευρωσκεπτικιστική κυβέρνηση στην εξουσία.
Από την άλλη πλευρά, τα κράτη μέλη δεν ήταν σε θέση να εκμεταλλευτούν τα ήρεμα νερά για να ενισχύσουν το ευρώ.
Πολιτικό και γεωγραφικό κέντρο
Ενώ ο επεκτατικός κύκλος εξαντλείται, το πολιτικό κέντρο της ΕΕ μετατοπίζεται όλο και πιο κοντά στο γεωγραφικό του κέντρο. Ο γαλλο-γερμανικός άξονας συνεχίζει να χάνει τον δυναμισμό του, συρόμενος από έναν αμυνόμενο γάλλο πρόεδρο και μια αποδυναμωμένη γερμανίδα καγκελάριο.
Τα σημάδια για το τι θα μπορούσε να φέρει η Ευρώπη βρίσκονται μάλλον στην Ουγγαρία ή την Αυστρία. Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Ορμπάν φαίνεται να βλέπει πού μας πηγαίνει η ιστορία. Αντιμέτωποι με έναν κόσμο με περίπλοκα προβλήματα, αυξανόμενες αβεβαιότητες και μια αδέξια Ευρώπη, το ανελεύθερο μοντέλο του προσφέρει απλές λύσεις και προστατευτική εικόνα. Λιγότερο από 250 χιλιόμετρα μακριά, ο Αυστριακός Σεμπάστιαν Κούρτς “ξέπλυνε” τις λαϊκιστικές και τις ευρωσκεπτικιστικές δυνάμεις, φέρνοντας τες στην κυβέρνησή του.
Ο Kurz, ο νεότερος πρωθυπουργός στην ΕΕ, ήταν μεταξύ εκείνων που αρνήθηκαν να υπογράψουν το μη δεσμευτικό Σύμφωνο για τη μετανάστευση των Ηνωμένων Εθνών αυτό το μήνα. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι η Αυστρία κατείχε την εκ περιτροπής προεδρία της ΕΕ.
Όμως, η μετανάστευση δεν ήταν (και δεν θα είναι) το μόνο θέμα που είναι υπεύθυνο για τη ρωγμή του μπλοκ. Η πρόοδος της οικονομικής και νομισματικής ένωσης με την περαιτέρω αμοιβαία ανταπόκριση στα ρίσκα παραμένει στάσιμη στο τραπέζι των κρατών μελών. Το ίδιο με την ευρωπαϊκή προστασία των τραπεζικών καταθέσεων, το ίδιο με τους άνεργους.
Στην μετανάστευση, η Γερμανία αντιπροσωπεύει το μοναδικό ουσιαστικό εμπόδιο, ενώ οι Κάτω Χώρες οδηγούν μια ισχυρή ομάδα εναντίον κάθε προϋπολογισμού της ευρωζώνης που θα μπορούσε να χρησιμεύσει για την άμβλυνση μελλοντικών οικονομικών κρίσεων.
Σε αυτό το πλαίσιο, το πολυαναμενόμενο πακέτο για την εμβάθυνση της ευρωζώνης μετατράπηκε σε μια ελάχιστη συμφωνία αυτό το μήνα, μετά από περισσότερο από ένα χρόνο μεγαλόστομων ομιλιών και τεχνικών συζητήσεων.
Κρίσιμο Σταυροδρόμι
Αυτό το καταθλιπτικό τοπίο θα πρέπει να αναγκάσει τα φιλοευρωπαϊκά κόμματα να προχωρήσουν μπροστά στις ευρωπαϊκές εκλογές τον προσεχή Μάιο. Αλλά το μαχητικό πνεύμα σφύζει ελάχιστα, ούτε καν ανάμεσα στις πιο φιλοευρωπαϊκές κυβερνήσεις.
“Πιστεύω ότι η ΕΕ πρέπει να είναι πολύ πιο φιλόδοξη”, δήλωσε ο Ισπανός πρωθυπουργός, Pedro Sanchez, όταν ρωτήθηκε για την έλλειψη προόδου στην τελευταία σύνοδο κορυφής του Δεκεμβρίου. “Κάθε κυβέρνηση υπερασπίζεται την εθνική της θέση ως χώρα”, ανέφερε.
Τίποτα άλλο δεν πρέπει να προσθέσετε στη στήριξη του τυμπάνου ή να αναφλέξετε το πνεύμα των πολιτών σε αυτή την κρίσιμη περίοδο. Στο αντίθετο στρατόπεδο, όσοι θέλουν να αδειάσουν την Ευρώπη από το εσωτερικό, βλέπουν μια ουσιαστική μετατόπιση στο εσωτερικό των μηχανισμών της ΕΕ που είναι εφικτές.
Δεν έχει σημασία αν αυτό συνεπάγεται την ταφή των συμπατριωτών τους κάτω από ένα σωρό χρέους, όπως στην Ιταλία, ή την κατάργηση του κράτους δικαίου, όπως στην Ουγγαρία. “Η αλλαγή της Ευρώπης είναι ένας μεγάλος στόχος”, δήλωσε ο υπουργός Εσωτερικών της Ιταλίας Matteo Salvini στο περιοδικό Time. “Είναι στα χέρια μας”.
“Αν ακολουθήσετε την τάση των γεγονότων που συνέβησαν στην Ιταλία, την Αυστρία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και άλλες χώρες, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα αλλάξει”, δήλωσε ο υπουργός Επικοινωνίας της Ουγγαρίας Ζολτάν Κόβατς στο EURACTIV.com τον Οκτώβριο. Ο εκπρόσωπος του Ορμπάν απεκδύει τον λαϊκισμό απο την κακή του φήμη. Διότι το ευρωπαϊκό εγχείρημα, κατά την άποψή του, απλώς απεικονίζει το σπάσιμο ανάμεσα σε αυτό που πραγματικά θέλουν οι άνθρωποι και το πως η ελίτ το ερμηνεύει. Οι ψηφοφόροι δεν επιθυμούν πλέον να μοιράζονται την μεγαλύτερη εθνική κυριαρχία, αλλά να διατηρήσουν την “αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών”, κατέληξε.
Αλλά αυτό το 2019 θα αποδείξει πόσο κρύο είναι έξω από την ένωση. Η οικονομία του Ηνωμένου Βασιλείου θα ξεπεραστεί από τη Γαλλία και από την πρώην αποικία της Ινδία. Οι ένδοξοι Brexiteers που ήλπιζαν να ανακάμψουν έξω από την ΕΕ συνεχίζουν, αλλά όχι όπως περίμεναν. Ωστόσο, το μπλοκ δεν έχει λόγους να καυχηθεί.
Η διαδικασία αυτοελέγχου για να συμφωνηθεί ένα κοινό όραμα για την ολοκλήρωση του ευρωπαϊκού σχεδίου δεν κατάφερε να φέρει αποτελέσματα.
H σύνοδος που προγραμματίστηκε για τις 9 Μαΐου στη Ρουμανία κινδυνεύει να γίνει άλλο ένα ορόσημο για το πουθενά, ενώ οι ηγεσίες εξακολουθούν να διαφωνούν για το μέλλον που θέλουν να μοιραστούν.