Έστι ουν τραγωδία…

Γιατί βρίσκουμε ευχαρίστηση να παρακολουθούμε έργα βουτηγμένα στο δάκρυ και την καταστροφή, την απειλή της κρυφής δυνάστριας μοίρας και την απόλυτη πρόκληση ενάντια στην ανθρώπινη ελευθερία κι αξιοπρέπεια;

Η περίεργη αυτή ηδονή της βαθύτερης κατανόησης των ανθρωπείων στο δοσμένο, ευρύτερο σχήμα του κόσμου, κόσμου κατοικημένου από θεούς κι ανθρώπους, πόλη και νόμο αλλά και δένδρα και τέρατα, μια γνωστική εκβάθυνη της ανθρώπινης αυτοσυνειδησίας, ίσως να συνιστά την καθαρτική λύτρωση που ορίζει το ‘τέλος’, ως διδακτικό σκοπό της τραγωδίας, όπως την είδε ο Αριστοτέλης.

Δυό πολωτικά αντίθετες απόψεις για την τραγωδία αντιπροσωπεύουν η παραδοσιακή, με τον φιλολογο στοχαστή George Steiner, στο ‘Ο Θάνατος της Τραγωδίας’ (The Death of Tragedy), και η ριζοσπαστική με τον Mikhail Bakhtin, τον θεωρητικό της τέχνης ως ‘καρναβαλιού’ (carnivalesque).

Κι οι δυο, όμως, συμφωνούν ότι η τραγωδία κτίζει το πάθος της γύρω από ένα αριθμό πολωτικές αντιθέσεις, ανάμεσα στην μοίρα και την τύχη, την βούληση και την ειμαρμένη, την εσωτερική αμαρτία – σφάλμα και την εξωτερική περίσταση, την ευγένεια και την υβριστική απρέπεια, την τύφλα και την ενόραση, το ιστορικό επί μέρους και το καθολικά αληθές, το κατορθωτό και το αναπόφευκτο, το αληθινά τραγικό και το απλά λυπηρό, την ηρωϊκή αντίσταση και την ευτελή απρονοησία.

Κι είναι γυρω από αυτά τα ορίσματα που πρέπει να διαλογιστούμε το ερώτημα αν η τραγωδία έχει πεθάνει, αν την σκότωσε ο χριστιανισμός με την πίστη στην θεία Χάρη της βούλησης και της ηθικής ευθύνης που στηρίζεται με αυτή, ή μια άλλη εννοια του Πάθους, ως λυτρωτικής δοκιμασίας, ή να ανανεώσουμε την κατανόηση της τραγικής μας συνθήκης γύρω απο το αναπόφευκτο παράλογο και την αξιοπρέπεια της κατάφασης της ζωής ως διεκδικούμενης, έστω κι αν εκδικούμενης, αυταξίας.