Το επιχειρηματικό οικοσύστημα στην Ελλάδα
“ H ερευνητική ομάδα μου και εγώ μέσα από μια πολυετή έρευνα πεδίου στον χώρο των επιχειρήσεων που λειτουργούν στην Ελλάδα (και όχι κατ’ ανάγκην αποκλειστικά) και σε διαφορετικούς κλάδους οικονομικής δραστηριότητας αντιληφθήκαμε ότι το επιχειρηματικό οικοσύστημα στην Ελλάδα κατά την φάση της παγκοσμιοποίησης καθίσταται, εν τέλει, δυναμικά τριπολικό: πολώνεται, δηλαδή, εξελικτικά μεταξύ τριών κεντρικών και σαφώς διακριτών φυσιολογιών stra.tech.man. (1)
“ Για Μια Νέα Οικονομική και Βιομηχανική Πολιτική ”
Στην πράξη, συνειδητοποιήσαμε πως κάθε ένας τύπος επιχείρησης αντιλαμβάνεται την επιχειρησιακή πραγματικότητα (Επιχειρησιακή Φιλοσοφία) και λειτουργεί (Επιχειρησιακές Διαδικασίες) με διαφορετικό τρόπο, τόσο σε όρους Διοίκησης (Management) όσο και σε όρους Τεχνολογίας και Στρατηγικής. Και αυτές οι διάφορες αναδύονται, στην πραγματικότητα, πάντοτε μέσα σε κάθε κρίκο της λειτουργικής αλυσίδας των επιχειρήσεων, όπως το αποτυπώνουν και οι πίνακες που ακολουθούν (Βλέπε πίνακες 6.1, 6.2 και 6.3 κάνοντας κλικ στα υπογραμμισμένα)…
Οι προηγούμενοι πίνακες μας βοηθούν να αγγίξουμε ορισμένα ενδιαφέροντα ζητήματα. Πρώτα από όλα αφήνουν να διαφανεί ότι η διαφοροποίηση των τριών διαφορετικών επιχειρηματικών τύπων δεν είναι επιφανειακή, συγκυριακή ούτε και εύκολα ανατρέψιμη: αντίθετα, η διαφοροποίηση τους είναι βαθιά δομική και, στην ουσία της, φυσιολογική.
Αποκαλύπτουν, επίσης, την βαθύτερη δομική συνοχή των τριών αυτών πόλων. Για παράδειγμα, καθίσταται λογικά εμφανές πως μια στρατηγική αρχιτεκτονική βασισμένη στην διαίσθηση δεν μπορεί παρά να παραπέμπει ευθέως σε μια τεχνολογική διαχείριση σποραδική και ένα μηχανισμό management θεμελιωμένο στην απλή πρακτική εμπειρία: οποιαδήποτε εκ των τριών αυτών φυσιολογικών αρχών της μοναδοκεντρικής επιχείρησης συμφωνεί και «επιβραβεύει», στην πράξη, τις δυο άλλες.
Το ίδιο συμβαίνει με την μηχανιστική στρατηγική λογική, την γραμμική αντίληψη της τεχνολογίας και την λατρεία της εξειδίκευσης σε όρους management που χαρακτηρίζουν την βαθύτερη φυσιολογία της μαζικής επιχείρησης. Το ίδιο ισχύει και στην ευέλικτη επιχείρηση συνδυάζοντας την εξελικτική στρατηγική οπτική της, την δικτυακής λογικής τεχνολογία και το συμμετοχικό management.
Στην πράξη, η «απάντηση» σε μια σφαίρα του τρίγωνου stra.tech.man. (1) της επιχείρησης προδιαγράφει σε μεγάλο βαθμό τις «απαντήσεις» στις άλλες δυο. Η μια «απάντηση», σε σημαντικό βαθμό, γεννάει την άλλη: και αυτό γιατί υπάρχει στο εσώτερο επίπεδο κάθε επιχειρηματικού τύπου μια βαθύτερη φυσιολογική ενότητα.
Να και γιατί αυτοί οι τρεις τύποι επιχειρήσεων λειτουργούν ως δομικοί πόλοι του βιομηχανικού οικοσυστήματος στην Ελλάδα. Παρότι δεν εκφράζουν μια στατική ομαδοποίηση παρόλα αυτά καταφέρνουν να αποκρυσταλλώνουν τις δυνάμεις της συνοχής και της κεντρομόλου αναπαραγωγής του συστήματος των επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Και έτσι καταλάβαμε μέσα από την διαδικασία εμπειρικού έλεγχου στην έρευνα μας πως ενώ οι μικτοί φυσιολογικοί τύποι stra.tech.man. (1) είναι δυνατοί και υπαρκτοί, παρόλα αυτά πάντοτε και αυτοί υπάγονται σε έναν περιορισμό συγγένειας στον συνδυασμό των διαφορετικών λογικών stra, tech και man που συνθέτουν.
Και αυτή η συνειδητοποίηση μπορεί να έχει, τελικά, μεγάλη πρακτική σημασία. Καθώς οι πραγματικές, οι ζωντανές επιχειρήσεις δεν μπορούν να ενσωματώσουν μεγάλα εκλεκτικά ανοίγματα, δεν αντέχουν μεγάλες φυσιολογικές αποστάσεις στους επιμέρους όρους stra.tech.man. (1) στο εσωτερικό τους, δεν είναι επίσης δυνατά και τα μεγάλα φυσιολογικά άλματα για αυτές, από την μια μέρα στην άλλη. Δεν υπάρχουν, λοιπόν, μαγικές μεταμορφώσεις στον χώρο των επιχειρήσεων, τουλάχιστον στην Ελλάδα από την δεκαετία του 90 έως σήμερα: και, μάλλον, αυτό δεν θα αλλάξει εύκολα και στο μέλλον… Η βιώσιμη μετεξέλιξη μιας επιχείρησης επιτελείται πάντοτε υπό τον όρο της συνεξέλιξης και των τριών σφαιρών stra.tech.man. (1) που την χαρακτηρίζουν στην φυσιολογική ρίζα της. Και έτσι μην περιμένετε αυτόματες μεταμορφώσεις και μετασχηματιστικά θαύματα από κανέναν.
“ Για Μια Νέα Οικονομική και Βιομηχανική Πολιτική ”
❝Πως επιβιώνουν οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα σήμερα❞
Επίσης οι προηγούμενοι πίνακες δημιουργούν, αναπόφευκτα, και κάποιους πρόσθετους προβληματισμούς. Καθιστούν σαφές πως οι μοναδοκεντρικές επιχειρήσεις τείνουν στο να δίνουν στο σύνολο των κρίκων της αλυσίδας της σκέψης και της δράσης τους απαντήσεις, κατά κάποιον τρόπο, σκόρπιες, αυθόρμητες, ελάχιστα συστηματικές, ελάχιστα συνεπείς με μια συνεκτική επιστημονική οπτική, ελάχιστα γοητευτικές σε ιδεολογικούς όρους… Και καθώς αποτελούν σε πληθυσμό την πλειοψηφία των επιχειρήσεων στην Ελλάδα αυτό φαίνεται να έχει κομβική σημασία.
Όντως ο κόσμος των μοναδοκεντρικών επιχειρήσεων που βιώνουμε δεν είναι «ιδανικός»: το γνωρίζουμε. Οι μοναδοκεντρικές επιχειρήσεις καλλιεργούν και αναπαράγουν, σε σημαντικό βαθμό, την καταφερτζίδικη λογική, τον «άγραφο νόμο» των απλήρωτων υπερωριών, την εισφοροδιαφυγή, την «φιλική διαπραγμάτευση» με τον έφορο, την υπογείως επωφελή αναξιοκρατία και τον νεποτισμό, την σιωπηλή εργασιακή ανασφάλεια και την «μαύρη εργασία», το «ξεγέλασμα» του πιεσμένου πελάτη, την στεγνή κερδοσκοπία «όπου μας παίρνει», τον επιχειρηματικό «σχεδιασμό» στο πακέτο των τσιγάρων, το κλείσιμο της δουλειάς με το δημόσιο στις «γνωριμίες» και τόσες άλλες συμπαρομαρτούσες παραδόσεις… Παραδόσεις που δύσκολα συμβιβάζονται, βέβαια, με οποιαδήποτε στερεοτυπική εικόνα της ορθολογικής καπιταλιστικής αποτελεσματικότητας.
Και εξ’ αυτού, κυρίως, επανατοποθετείται το ερώτημα αβίαστα: «Μα πως καταφέρνουν να επιβιώνουν και, μάλιστα, να πλειοψηφούν σε αριθμό στην σημερινή Ελλάδα οι μοναδοκεντρικές επιχειρήσεις;».
Αναμφίβολα, και αυτές οι επιχειρήσεις, όπως και όλες οι υπόλοιπες, επιβιώνουν μέσα στον παγκοσμιοποιούμενο ανταγωνισμό με βάση την συνθετική, τριπλή δυναμική απόκτησης και διατήρησης της ανταγωνιστικότητας μέσα στην παγκοσμιοποίηση. Συνδυάζουν, δηλαδή, την φυσιολογία τους (αυτό που πραγματικά είναι) με τις ιδιότητες του ιδιόμορφου εξωτερικού κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος που τις φιλοξενεί και λειτουργώντας πάντοτε μέσα σε κάποιους παγκοσμιοποιούμενους κλαδικούς θύλακες που τους «ταιριάζουν»…
Όσο και αν ακούγεται περίεργο σε ορισμένους οι μοναδοκεντρικές επιχειρήσεις που επιβιώνουν –και ορισμένες, μάλιστα, αναπτύσσονται γοργά- το καταφέρνουν ακριβώς επειδή είναι ανταγωνιστικές στους όλο και απαιτητικότερους όρους που θέτει, μάλιστα, η παγκοσμιοποίηση. Δεν υπάρχει κανένα θαύμα στην επιβίωση τους: το αξίζουν και επιβιώνουν. Ταιριάζουν σε αυτό που επιλέγουν να κάνουν (δηλαδή στην κλαδική και υποκλαδική εστίαση τους) και στην βάση του κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα που τις αγκαλιάζει και τις τροφοδοτεί…
Και γιατί πλειοψηφούν στην Ελλάδα;
Απλούστατα γιατί το κοινωνικοοικονομικό σύστημα στην Ελλάδα,
στην σημερινή του κατάσταση, αυτές ακριβώς ευνοεί…
Πως σκέφτονται και λειτουργούν οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα
–>> Με μια αγορά παραγωγικών συντελεστών όχι ιδιαίτερα πλούσια και καλλιεργημένη σε διαθέσιμο δυναμικό. Ειδικότερα, μια αγορά εργασίας χωρίς ιδιαίτερα «μεγάλες ικανότητες», παρεκτός της φιλοτιμίας και της αυξανόμενης ανασφάλειας των εργαζόμενων και, σε αναρίθμητα σημεία της, αντιφατική και άκαμπτη. Με μια βαθμιαίως αποκρυσταλλούμενη νέου τύπου «δυϊστική» αγορά εργασίας, αυτή την φορά όχι τόσο μεταξύ ανθρώπων της πόλης και του χωριού αλλά, κυρίως, μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα…
–>> Με μια αγορά προϊόντων-υπηρεσιών ούτε ιδιαιτέρως πλούσια ούτε και ιδιαιτέρως απαιτητική σε όρους ποιότητας με την ευρεία, ουσιώδη έννοια. Μια αγορά όπου το «περίπου» και το «κάτω από το τραπέζι» επιβιώνει και συνεχίζει να ανταμείβεται ικανοποιητικά…
–>> Με ένα περιβάλλον γνώσης και καινοτομίας σε μεγάλο βαθμό φτωχό, άτονο και περιφραγμένο, αναπαράγοντας σταθερά τις ποικίλες ανασχέσεις του. Με μια εργασιακή νοοτροπία, σε μεγάλο βαθμό, «υπνωτισμένη» μέσα σε ένα κλίμα μικροπολιτικού καθησυχασμού και με μια επιχειρηματικότητα με σημαντικές σχετικές ανεπάρκειες σε επιχειρησιακές γνώσεις και ικανότητες…
–>> Με ένα πολιτισμικό υπόβαθρο μοναδικά πλούσιο αλλά, εν πολλοίς, αγκυλωμένο μέσα σε μια αδιέξοδη νοοτροπία μετάθεσης ευθυνών, αναπαραγωγής κατεστημένων «κεκτημένων» συμφερόντων και άγονης ενδοσκόπησης …
–>> Με ένα φυσικό-περιβαλλοντικό υπόστρωμα, πλημμελώς διαχειριζόμενο και όλο και περισσότερο απειλούμενο και πιεζόμενο. Με μια δημογραφική προοπτική όλο και πιο ασθενή…
–>> Τέλος, με μια λογική κρατικής παρέμβασης, τις περισσότερες φορές, σκοπίμως δαιδαλώδη, δυσπραγή και «άστοχη»: με υπόγειο σκοπό την αναπαραγωγή κάποιων παραδοσιακών, δήθεν, «εθνικών» συμφερόντων και με ακόμα πιο θλιβερά υποκριτικό τρόπο διακηρύσσοντας ασύστολα την δέσμευση της, δήθεν, στην «υπηρεσία των αδυνάτων»…
Και όπως γνωρίζουμε καλά, άλλωστε, μέσα από τις απειράριθμες σελίδες της στρατιωτικής ιστορίας ότι ένας πόλεμος ποτέ δεν κρίνεται μονάχα από την ποιότητα των στρατών που τον διεξάγουν. Το ειδικό πεδίο του πόλεμου έχει κάθε φορά τεράστια σημασία…
Σε μια κατάσταση κοινωνικοοικονομικής «ζούγκλας» (εγγενής πολυπλοκότητα, αναχρονιστικό κράτος, αδιαφάνεια, θεσμικές αγκυλώσεις, δυσπραγία του ευρύτερου κανονιστικού πλαισίου…) η μοναδοκεντρική επιχείρηση-«αντάρτης» μπορεί να κυριαρχεί σε αριθμό περιπτώσεων και γι’ αυτό κυριαρχεί. Ο «τακτικός στρατός», η μαζική επιχείρηση, βρίσκει συχνά μεγάλες δυσκολίες στο να αναπτυχθεί μέσα στις πολυπληθείς αβεβαιότητες, ανεπάρκειες, αντιφάσεις και ασυμμετρίες του συνολικού εθνικού κοινωνικοοικονομικού μας περιβάλλοντος. Από την άλλη πλευρά, οι «ειδικές δυνάμεις» του σύγχρονου παγκοσμιοποιούμενου καπιταλισμού, οι αυθεντικά ευέλικτες επιχειρήσεις, δεν φαίνεται να βρίσκουν στην Ελλάδα ούτε ιδιαίτερα ελκυστικό πεδίο «στρατολόγησης» (άντληση «μοναδικών» παραγωγικών πόρων και ικανοτήτων), ούτε και η ποιότητα που γνωρίζουν να παράγουν μπορεί να ανταμειφθεί ιδιαιτέρως πλουσιοπάροχα μέσα στην στενή και περιορισμένη ελληνική αγορά.
Γιατί, λοιπόν, να εισρεύσουν μαζικά;
Και με δυο λόγια, δεν είναι μονάχα οι πολιτικές ηγεσίες μας αυτές που αντανακλούν αυτό που είμαστε ως κοινωνία: και οι επιχειρήσεις μας το ίδιο κάνουν. Έχουμε τις επιχειρήσεις που αξίζουμε ως κοινωνία… Αλλά και αντίστροφα, βέβαια, είμαστε η κοινωνία που είμαστε γιατί έχουμε αυτού του είδους πολιτικές ηγεσίες και αυτού του είδους τις επιχειρήσεις. ”
“ Για Μια Νέα Οικονομική και Βιομηχανική Πολιτική ”
* Απόσπασμα από το βιβλίο του καθηγητή Δρ Χάρη Βλάδου «Η Δυναμική της Παγκοσμιοποίησης και οι Επιχειρήσεις στην Ελλάδα»: Εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ: σελ 304, Κεφ 6: Η νέα προβληματική της ανάπτυξης μέσα στην παγκοσμιοποίηση: Η δύσκολη περίπτωση της Ελλάδας
** Σημειώνεται ότι σε αναρτήσεις μέσων κοινωνικής δικτύωσης, σαν και τη δική μας, δεν περιλαμβάνονται οι πλούσιες βιβλιογραφικές πηγές του συγγράμματος, τις οποίες επικαλείται ο συγγραφέας προς ισχυροποίηση και τεκμηρίωση των θέσεων του.
(1) stra το οποίο προκύπτει από τη λέξη strategy (στρατηγική), tech από τη λέξη technology (τεχνολογία) και man από τη λέξη management (ας το πούμε “Οργάνωση και Διοίκηση”)
*** Ο Δρ. Χάρης Βλάδος είναι Λέκτορας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, στο αντικείμενο των «Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων», στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών (Τέως Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων και Ανάπτυξης) και Συντονιστής Βιομηχανικής Πολιτικής στην ΝΔ (Τομέας Οικονομίας και Ανάπτυξης)
